چگونه مجالس عزاداری محرم را سالم برگزار کنیم؟

مسجد، خود در اسلام منزلت ویژه‌ای دارد و بر همان اساس از قداست استثنایی در همه حال برخوردار است، بنابراین احترام مسجد همیشه واجب است، خواه هنگامی که مجالس سوگواری در آنها برگزار شود و خواه در غیر آن ـ بنابراین لازم است تذکر داده شود که با توجه به حضور و توقف طولانی‌تر جمعیت انبوهی در مساجد به هنگام برگزاری مراسم عزاداری، بیش از گذشته مواظبت از پاکیزگی مسجد و حفظ قداست آن ضرورت پیدا می‌کند. علاوه بر مساجد، اماکن دیگری که برای برپایی عزای سالار شهیدان و اهل بیت(ع) در نظر گرفته می‌شود نیز باید با رعایت موازین بهداشتی همواره پاکیزه و به دور از آلودگی باشد زیرا رعایت نکردن پاکیزگی این مکان‌‌ها، بی‌توجهی به آسایش دوستداران اهل بیت(ع) و رعایت نکردن احترام این مراسم سازنده و الهام‌بخش است.
در مجالس سوگواری خواه در مساجد، حسینیه‌ها و خواه در منازل و مکان‌های دیگر محلی به عنوان آبدارخانه برای تهیه چای و شست‌وشوی استکان‌ها اختصاص داده می‌شود. این محل هر جا که باشد باید کاملا پاکیزه باشد و رفت و آمد افراد متفرقه به داخل آن میسر نباشد. حتی‌الامکان دارای سینک ظرفشویی یا لااقل ظروف و وسایل جایگزین آن باشد.
▪ بهداشت استکان و نعلبکی
شست‌وشوی استکان‌ها و نعلبکی با آب و مواد شوینده ضروری است. اگر استکان‌ها را در طشتی بریزیم که در داخل آن به ازای هر ۱۰ لیتر آب ۱ قاشق مرباخوری (۵ گرم) پرکلرین اضافه شود، پس از ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت هم آنها را ضد عفونی کرده‌ایم و هم کدورت و تیرگی آنها بر طرف شده و کاملا شفاف خواهند شد.گاهی دیده می‌شود استکان‌ها را در داخل ظرفی ریخته و در آن ظرف مقداری آب می‌ریزند و پس از پاک شدن رنگ چایی، دوباره از آنها استفاده می‌کنند. این کار نه تنها سودمند نیست بلکه مجموعه آلودگی‌ها را که با تماس دهان به استکان‌ها روی آنها باقی مانده در آب منتشر می‌کند و تمام استکان‌ها را به مجموعه آلودگی‌ها، آلوده می‌سازد و هرگز سزاوار نیست که از نمازگزاران و عزاداران اهل بیت(ع) با استکان‌های آلوده پذیرایی کنند.
▪ بهداشت چای
چای پررنگ زیان‌بخش و چای کم‌رنگ سودمند است ـ گاهی به عنوان تقلب چای مصرف شده را خشک کرده و مجددا پس از آمیختن آن به رنگ، خشک می‌کنند و با چای سالم مخلوط می‌کنند. یک راه آسان برای تشخیص این تقلب این است که در یک لیوان مقداری آب سرد می‌ریزیم، سپس کمی از چای خشک را روی آب سرد داخل لیوان می‌ریزیم به طوری که چای روی آب بماند، اگر از ذرات چای رنگی به سرعت شبیه رشته خارج شد دلیل بر تقلب در چای است.
▪ بهداشت شربت
شربت‌هایی مثل شربت آبلیمو، آلبالو، سکنجبین، بیدمشک، شربت زعفرانی و مانند اینها نیز در برخی نقاط در مجالس عزاداری استفاده می‌شود. یادآوری این نکته ضروری است که یا باید از لیوان‌های یک بار مصرف استفاده شود یا لیوان‌ها را پس از هر بار شربت دادن بشویند. گاهی از تخم شربتی (تخم ریحان) و بعضی اوقات از خاکشیر در شربت استفاده می‌شود، در این صورت حتما باید این دانه‌ها را از مواد خارجی پاک کرد.
▪ شیر
اگر از شیر استفاده می‌شود لازم است یا از شیر پاستوریزه و سالم استفاده شود و یا شیر معمولی را قبل از توزیع به خوبی بجوشانیم. به این صورت که شیر را در ظرفی ریخته و حرارت می‌دهیم، وقتی به نقطه جوش رسید مدت ۱۵ دقیقه شیر را به آرامی در حال هم‌زدن می‌جوشانیم، باید در نظر داشت که جوشیدن با رویه بستن (که در حدود ۷۰ درجه صورت می‌گیرد) متفاوت است. جوشاندن شیر یا استفاده از شیر پاستوریزه مطمئن خطر ابتلای میهمانان مجالس حسینی را به بیماری تب مالت و سل برطرف می‌کند.
مجالس حسینی کانون تلطیف عواطف انسانی، مدرسه غیرتمندی و دفاع و پاسداری از ارزش‌های اسلامی و میدان کمال‌جویی و بزرگداشت شعایر الهی است. در این مجالس از هر چه که با اهداف عالی و والای حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) مغایر باشد، از هر سخنی که از آن بوی ذلت و تسلیم استشمام شود و از هر اقدام که مورد تایید اسلام نباشد باید اجتناب کرد.پاکیزگی مجالس سوگواری زمینه جذب بیشتر مردم به این مدارس معارف، حماسه و غیرت اسلامی را فراهم می‌سازد.
در این مدارس، درس عزت نفس، مقابله با باطل، پاسداری از نظام مقدس اسلامی، دفاع از مظلوم و تاختن بر ظالم تکرار می‌شود. عظمت کاری که در یک مرثیه‌خوانی صحیح صورت می‌گیرد با ساعت‌ها سخنرانی و نوشتن ده‌ها کتاب قابل بیان نیست. ما در اینجا می‌کوشیم گزید‌ه‌ای از نکات بهداشتی مجالس سوگواری را به شما خوانندگان گرامی ارائه دهیم.سابقه برپا داشتن مجالس عزای سرور شهیدان و برکت جستن از این چشمه فیاض بسیار طولانی است. در برخی روایات حتی به توسل جستن فرشتگان برگزیده الهی قبل از خلقت آدم ابوالبشر و روضه‌خوانی جبرییل امین برای حضرت آدم و پیامبران دیگر اشاره شده است. در رویدادهای ثبت شده تاریخ اسلام نیز از اقامه عزاداری آن حضرت به وسیله پیامبر اکرم(ص) یعنی سال‌ها قبل از واقعه جان‌سوز کربلا، و گریستن مولای متقیان امیرالمومنین(ع) به هنگام رسیدن به سرزمین کربلا و اشاره به وقوع چنین حادثه عظیمی سخن به میان آمده است و نیز از برپایی مجالس عزای آن حضرت در سرزمین شام و در کنار کاخ یزید مجسمه نخوت و ستم به وسیله عترت طاهره و خاندان سرفراز اما به اسارت رفته او یاد شده است. به هر صورت سنت برپایی این مجالس پرفیض که قرن‌ها پاسداری از شناساندن راه و روش او را وجهه همت خود قرار داده است و در حقیقت ابقای آیین جاودانه اسلام با یادآوری حماسه کربلا آمیخته است از آغاز با تایید امامان ما و سفارش‌های موکد آنان همواره گرامی داشته شده است.
حسین(ع) دردل مومنان عاشق جای دارد، مجالس سوگواری او مجالس عشق و تجلی عالی‌ترین عواطف انسانی است، مجالس تولی و تبری، مجالس انسان شدن، تجدید پیمان با خدا، آشتی با پروردگار، تعهد به اجتناب از معاصی، مجالس راز و نیاز، با دل‌های شکسته درددل با خدا کردن، حاجت طلبیدن، شفای دردهای جسم و جان خواستن و در عین حال کسب توان و نیرو برای دفاع غیرتمندانه از اسلام و ارزش‌های اسلامی است.چنین مجالسی را در طول تاریخ اسلام، جایی دیگر یا نمی‌شناسیم یا کمتر سراغ داریم. صفای خاص و غیرقابل توصیف مجالس سوگواری امام حسین(ع) ریشه در صفای دل‌های پاک و عشق متعالی شیفتگان اهل بیت پیامبر(ص) دارد. چنین مجالس با صفایی را همواره باید پاکیزه نگهداشت، هم پاکیزه از ریا و خودنمایی، تجمل و تفاخر و هم پاکیزه از هر نوع آلودگی ظاهری.بنابراین شایسته است هزینه برپا ساختن عزای فرزند پیامبر(ص)، از حلال‌ترین پول‌ها و در شایسته‌ترین مراتب خلوص نیت تامین شود و در تمام مراحل اقامه عزا هیچ عملی که از آن بوی بی‌صفایی استشمام شود و به ناحق مایه آزار کسی شود و سر و صدای فراوان و زمان نامناسب آن رنج خسته یا دردمندی را بیفزاید، دیده نشود.
بی‌شک اسراف، ریخت و پاش بی‌مورد و هر کاری که با مقررات شرع مقدس ناسازگار باشد، رضایت حضرت سیدالشهدا(ع) که همه هستی خود را برای اقامه حق و دفاع از اسلام و احکام آن بذل کرد، در پی ندارد.مجالس عزای امام حسین(ع) را باید در عین سادگی باشکوه برپا کرد و توجه داشت که شکوه مجالس حسینی در زرق و برق و چراغ و فرش و غذا و سر و صدا نیست بلکه شکوه مجالس امام مظلومان در اخلاص، ذکر علل، قیام و جانب‌داری او و یاران بااخلاصش در فضایی آمیخته از صفا و مراعات کامل ضوابط شرعی و حضور گسترده عاشقانه و آموختن معارف الهی و تلاش در خودسازی و پیروی از راه سید‌الشهدا(ع) است. مجالس عزای حسین(ع) ساده اما باصفا، دور از تجمل اما باشکوه است.شاید ذکر این نکات تحت عنوان بهداشت غیرمنتظره به نظر برسد اما حقیقت این است که بهداشت با تعریف جامع آن و به خصوص با تعریف کمال یافته آن به همه جنبه‌های جسمی، روانی و اجتماعی و نیز معنوی ناظر است. در این‌گونه مجالس همزمان با هزاران خیر و برکت معنوی، تخلیه فشارهای روانی و کاهش استرس‌ها صورت می‌گیرد که خود گامی در جهت تامین بهداشت روانی است.نگاه دوباره به حقیقت معنوی بهداشت با نگرش اسلامی، دید تازه‌ای درباره نقش مجالس عزاداری سرور آزادگان در بهداشت شخصی و بهداشت جامعه می‌گشاید. ما تاثیر یک مراسم عزاداری را در پاکسازی جامعه از جرثومه‌های فساد و خنثی شدن تبلیغات سوء شیاطین و بدخواهان اسلام و میهن اسلامی بارها تجربه کرده‌ایم. گویی این مجالس روح‌بخش اما جانگداز به عنوان یک گندزدای بسیار قوی، در پاکسازی و ایمنی بخشی جامعه اعجاز می‌کند. کاری که چند سطر شعر حماسی و سازنده یک مداح توام با انگیزش ندای فطرت و در جریان یک عزاداری می‌کند، گاهی با کار درازمدت آموزشی و تربیتی که فاقد روحیه انگیزش عواطف انسانی است، برابری می‌کند و حتی بر آن فزونی دارد.
بنابراین به بهداشت مجالس عزاداری اسلامی، هم از دید ضرورت تامین موازین شناخته شده بهداشتی باید نگریست و هم از دید نقش این مجالس در بهسازی محیط اجتماعی و بهداشت روانی فردی و اجتماعی.باید اضافه کنیم که در مکتب اهل بیت(ع) پاکیزگی و بهداشت جای خاصی دارد، حتی در جریان قیام الهی و آزادی بخش حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) و در شب واقعه بزرگ جان‌سوز عاشورا در حالی که انواع محدودیت‌ها و فشارها و تهدیدها وجود داشت و آب آشامیدنی در خیمه‌گاه یافت نمی‌شد، مع‌الوصف پاکیزه‌سازی بدن و آمادگی استقبال شهادت با بدن پاکیزه، بخشی از اقداماتی بود که آن حضرت و یاران فداکارش در شب عاشورا در برنامه خود داشتند.
شایسته است پولی که برای اقامه عزاداری سالار شهیدان استفاده می‌شود از حلال‌ترین بخش دارایی آدمی باشد. یعنی صرف‌نظر از اینکه از مجرای حلال کسب شده باشد، وجوهات شرعی آن قبلا تسویه شده باشد. از چنین پولی غذای سالم و پاکیزه تهیه کردن و در مسیر اظهار ارادت و دوستی نسبت به اهل بیت(ع) به مومنان خورانیدن، سزاوار است که مورد قبول آنان قرار می‌گیرد.
غذای حلال و پاکیزه مایه برکت و روشنی دل و استحکام پایه‌های ایمان است و سزاوار است که مردم با ایمان غذای مجالس حسینی را نه فقط به عنوان یک خوردنی بلکه حتی به عنوان شفابخشی دردهای روحی و جسمی به رغبت طلب کنند و با مقدس دانستن آن، از هر گونه اتلاف و اسراف آن خودداری کنند. همواره شاهدیم که چه بسیار دردمندانی که عاشقانه شفای خود را در مجالس توسل و غذای تهیه شده به نام معصومان(ع) می‌جویند.
در این صورت باید از هر عملی که شائبه ریا، خودنمایی، اسراف و انگیزه‌های غیرالهی در آن باشد، به شدت پرهیز شود و مومنان نیز به دستور دین در صرف غذا اعتدال و میانه‌روی را مراعات کنند و به هنگام صرف غذا اصول بهداشت فردی به خصوص پاکیزگی دست‌ها را رعایت کنند و این مستلزم وجود امکان شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون است. همچنین یک مسأله بسیار مهم که مسوولیت شرعی و اخلاقی مهمی به همراه دارد پاکیزگی و رعایت اصول بهداشتی به وسیله کسانی است که به نحوی در تهیه و طبخ غذا، توزیع آن و نیز شست‌وشوی ظروف نقش دارند. به این معنا که علاوه بر رعایت تمام موازین بهداشت فردی مثل پاکیزگی بدن، لباس و مراقبت در هنگام کار، ناخن‌های آنها کوتاه باشد و حتما پس از خروج از مستراح دست‌های خود را به خوبی با آب و صابون بشویند. شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون به هنگام تماس دست با اشیای آلوده نیز باید تکرار شود. از آنجا که استفاده از دستکش‌های یک بار مصرف به آسانی مقدور است خوب است آشپزها به هنگام توزیع غذا حتما از این گونه دستکش‌ها استفاده کنند. در اینجا نکاتی را که در تامین بهداشت غذا نقش دارند به طور مختصر یادآور می‌شویم.▪ استفاده از ظروف یک بار مصرف
در زمان ما استفاده از ظروف یک بار مصرف در اندازه‌های مناسب با نوع غذا، کاری آسان و بهداشتی است. حتی برای توزیع حلوا نیز می‌توان از نان بستنی یا کاغذهای مخصوص شیرینی استفاده کرد تا به هیچ عنوان آلوده و دستکاری نشوند.
▪ سفره
وقتی قرار است سفره گسترده شود، خوب است عرض آن را کمتر بگیرند تا هیچ‌کس به هیچ عنوان به سفره پا نگذارد. هنگام جمع کردن سفره هم لازم است ابتدا دو سر ابتدا و انتهای آن را روی هم قرار دهند و سپس تا کنند تا قسمت‌هایی که منحصرا باید مواد غذایی روی آنها قرار گیرد با فرش و محلی که پا بر آن گذاشته می‌شود، تماس نداشته باشد. پس از جمع‌آوری سفره بلافاصله باید محل را جارو و پاکیزه کرد.
▪ انتخاب مواد اولیه سالم
موادغذایی تا هنگام طبخ باید با مراعات اصول بهداشتی، سالم نگهداری شوند. مثلا گوشت، مرغ و سایر مواد فسادپذیر در داخل یخچال یا فریزر نگهداری شوند. همچنین اگر قرار است از سبزی به صورت خام استفاده شود، قبل از توزیع باید آنها را پاکیزه و ضدعفونی کنند.
▪ طبخ کامل غذا
گاهی دیده می‌شود برخی اقلام موادغذایی به خصوص مرغ را از بیم له شدن خوب نمی‌پزند، طبخ کامل غذا یک ضرورت قطعی است.
▪ مصرف غذای پخته بلافاصله پس از طبخ
به عبارت دیگر نباید میان آماده شدن غذا تا مصرف آن فاصله به حدی باشد که غذا رو به سردی برود.چون گاهی در مجالس سوگواری غذا ساعت‌ها قبل از مصرف آماده می‌شود و این مسأله می‌تواند خطرات جدی در پی داشته باشد، موکدا توصیه می‌شود غذای آماده شده را تا هنگام مصرف همچنان باید روی آتش نگهداشت منتها حرارت آتش را می‌توان کم کرد ولی در هر حال غذا باید کاملا داغ باشد، در غیر این صورت، نگهداری غذای آماده شده در حالت نیم گرم یا نزدیک به سرد خطرناک خواهد بود.
▪ حرارت مجدد به غذای پخته
اگر مقداری غذای پخته شده را از پیش آماده کرده و در یخچال نگهداری کنند، قبل از توزیع باید مجددا حرارت بالا (جوشانیدن) داده شود. مدت جوشانیدن دست کم ۱۰ دقیقه خواهد بود.
▪ قطع رابطه بین غذای پخته و نپخته
این مطلب مخصوصا در مورد مرغ و ماهی بسیار مهم است زیرا بسیاری از مسمومیت‌های غذایی فقط به این دلیل اتفاق می‌افتد که ماده غذایی پخته شده با موادپخته نشده یا ظروف و وسایلی که غذای پخته نشده با آنها ارتباط داشته تماس پیدا کرده است.
▪ روغن
روغن را نباید زیاد داغ کرد زیرا در روغنی که زیاد داغ شود و یا بیش از یک بار برای سرخ کردن مورد استفاده قرار گیرد، یک ماده سمی به نام آکرولئین و مواد زیان بخش دیگری به وجود می‌آید.
▪ سیب‌زمینی
در سیب‌زمینی جوانه زده یا سیب‌زمینی که زیر پوست آن در اثر انبار کردن مقابل نور سبز شده است و همچنین در سیب‌زمینی‌هایی که میان آنها لیز و خراب شده، سم خطرناکی به نام سولانین وجود دارد بنابراین باید از سیب‌زمینی سالم استفاده کرد و اگر مجبور به مصرف سیب‌زمینی سبز شده یا جوانه زده هستید، پوست آن را حتما ضخیم بردارید.
▪ گوشت
پرورش و ذبح دام سالم، شرایط ویژه‌ای مثل اعمال واکسیناسیون، شرایط بهداشتی محل نگهداری دام، معاینه دام توسط پزشک قبل و بعد از ذبح و اعلام صحت گوشت دام از بیماری‌های دامی و سپس عرضه و مصرف گوشت سالم را می‌طلبد.
▪ رعایت بهداشت فردی
کلیه کسانی که در تهیه، طبخ، توزیع و شست‌وشوی ظروف نقشی دارند باید بهداشت فردی را با توجه به اصول آن به طور جدی مراعات کنند.
▪ شست‌وشوی آشپزخانه و وسایل آن
تمام قسمت‌های محل آشپزخانه باید کاملا پاکیزه و به دور از هر گونه آلودگی باشد. این پاکیزگی شامل قاب دستمال و چیزهایی از این قبیل نیز می‌شود.در آشپزخانه برای هر مصرفی حتی شست‌وشوی کف آشپزخانه و راهروها و غیره به جز آب سالم بهداشتی هیچ نوع آب مشکوکی قابل مصرف نیست.
▪ نگه داشتن صحیح وسایل و پاکیزه سازی آنها
صرف‌نظر از اینکه کلیه وسایل باید بهداشتی باشند (یعنی مثلا کاردها فاقد درز در دسته باشند، کفگیر باید یک تکه باشد و فاقد میخ و میخ پرچ باشد)، تمام ظروف و وسایل قابل شست‌وشو باید به خوبی با آب و مواد شوینده شسته شوند.
● توصیه‌هایی درباره بهداشت برخی موادغذایی و ظروف
▪ دیگ‌های مسی
اگر از دیگ‌های مسی برای طبخ غذا استفاده می‌شود حتما باید آنها را در یک فرصت مناسب قبل از زمان پذیرایی با قلع خالص سفید کنند. گاهی ممکن است به دلیل تقلب یا بی‌اطلاعی از مخلوط قلع و سرب برای سفیدگری استفاده کنند.
▪ شست‌وشوی ظروف
تمام ظروف استفاده شده را باید با مقدار کافی مواد پاک کننده (مایع ظرف‌شویی، پودر رخت‌شویی و مانند اینها) شست. در مواقعی که بخواهیم لیوان‌ها، بشقاب‌ها و قاشق‌ها را ضدعفونی کنیم (به خصوص هنگامی که به سلامت کامل افراد استفاده کننده از آنها اطمینان نداریم) می‌توانیم آنها را پس از شست‌وشو با مواد پاک کننده و آب شویی اولیه در طشتی بریزیم و در این طشت به ازای هر ۱۰ لیتر یک قاشق چایخوری (۵ گرم) پرکلرین ریخته مدت ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت آنها را در طشت غرق در آب بگذاریم ـ سپس آب را خالی کرده، ظروف را آب کشی کنیم و در جای مناسب قرار دهیم.لازم است روی ظروف شسته شده ملافه تمیزی بکشیم تا از نشستن حشرات و گرد و غبار روی آنها جلوگیری شود.
▪ دفع زباله
زباله را (هر چه که باشد) باید به سرعت در کیسه‌های نایلونی یا در ظروف زباله دردار بریزیم و از اطراف محل تهیه غذا به جای مطمئنی ببریم به نحوی که آلودگی محیط یا تجمع مگس و حشرات را به دنبال نداشته باشد.
● مسایل متفرقه بهداشتی
▪ سیگار و مجالس بزرگداشت عزای حضرت سید‌الشهداء(ع)
مجالس حسینی محترم و جایگاه انسان سازی، کمال جویی و مبارزه با وسوسه‌های شیطان و هوای نفس است بنابراین در چنین مکان‌های مقدسی شرط ادب نیست کسی مبادرت به سیگار کشیدن کند.سیگار هم برای شخصی که سیگار می‌کشد ضرر دارد و هم موجب آزار رساندن به کسانی می‌شود که به این بلا معتاد نیستند و آزار رساندن به مومنان قطعا کار زشتی است حتی اگر از آنها برای کشیدن سیگار اجازه گرفته شود ـ سیگار مصداق روشنی از اسراف، ضرر به خود و ضرر به دیگران است بنابراین به هیچ وجه سزاوار نیست که کسی در فضای مقدس مسجد یا جایگاه اقامه عزای حضرت ابی‌عبدالله الحسین(ع) سیگار بکشد.
▪ بوی بد عرق زیر بغل
با نظافت دائمی بدن، بوی نامطلوب عرق کمتر دیده می‌شود اما به هر حال در ایام عزاداری که پوشیدن لباس‌های سیاه معمول است و عزاداری و سینه‌زنی ممکن است به علت تعریق سبب پیدایش بوی نامطلوب (بوی حاصل از تجزیه عرق بدن) شود و موجبات آزار دیگران را فراهم سازد. ادب ورود به مجالس حسینی ایجاب می‌کند به مسأله نظافت بدن و بوی بد عرق توجه شود.
▪ صدای بلندگو
گرچه دل‌های پاک و عاشق حضرت ابی‌عبدالله‌الحسین(ع) شیفته مرثیه‌سرایی و اقامه عزای آن حضرت هستند اما صدای مجالس عزاداری نباید موجب زحمت و آزار کسی در خارج از محیط عزاداری شود.